ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 10، دی 1400 ، شماره پی در پی 68

تحلیل سبک شناسی حماسه بانوگشسپ نامه

صفحه (197 - 215)
حمیرا زمردی (نویسنده مسئول)، آمنه دیلمی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: بانوگشسپ نامه منظومه حماسی منحصربه فردی است که قهرمان آن بانویی پهلوان به نام بانوگشسپ، دختر رستم است. سراینده اثر ناشناس و زمان سرایش آن به اعتقاد پژوهشگران اواخر قرن پنجم یا اوایل قرن ششم است. این منظومه شرح دلاوریها و جنگهای این پهلوان بانو با مهترجینان، با پدرش رستم که خود را بصورت ناشناس درآورده بود، با فرستاده افراسیاب و با سه شاه هندی است که بر همه آنها چیره میشود و در نهایت با ازدواج بانو با گیو، پسر گودرز، به پایان میرسد. این پژوهش برآن است تا شاخصه های سبکی این اثر دلنشین را که تقلیدی از شاهنامه است مورد بررسی قرار دهد.

روش مطالعه: پژوهش پیشرو با تکیه بر روش کتابخانه ای و فیش برداری به انجام رسیده است. محدودۀ مورد مطالعه، بانوگشسپ نامه به تصحیح روح انگیز کراچی بوده که توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به چاپ رسیده است.

یافته ها: این اثر در سه سطح زبانی و ادبی و فکری مورد مطالعه و واکاوی قرار گرفت. در این منظومه سراینده از ردیف و انواع آن با بسامد بالایی استفاده کرده است که نوعی ساختارشکنی در زبان حماسه بشمار می آید. در بررسی قافیه، از قافیۀ حاجب به میزان زیادی استفاده کرده است. استفاده از جناس مذیل با بسامد بالا، استعمال لغات پهلوی، استعمال کلمات حماسی از قبیل حیوانات حماسی، ابزارآلات حماسی، صفات حماسی، افعال حماسی و استفاده از مجاز و تشبیه و استعاره و کنایه و اغراق با بسامد بالا از دیگر ویژگیهای این حماسه است.

نتیجه گیری: در بررسی دقیق ابیات مهمترین شاخصۀ فکری و محتوایی این منظومه وجود عناصر دینی زرتشتی و عناصر دینی اسلامی، مردسالاری، مضامین اخلاقی و ویژگیهای جامعه ایرانی است. سراینده این منظومه در میان منظومه های حماسی دیگر که به تقلید از شاهنامه سروده شده، تقریباً موفق عمل کرده است و علاوه بر ساختار حماسی، بسیاری از مضامین را به تقلید از شاهنامه در اثر خود استفاده نموده است.

کلمات کلیدی
سبک شناسی , حماسه سرایی , بانوگشسپ نامه , سطح زبانی و ادبی و فکری

• آمیزش اسطوره و حماسه در روایتی دیگر از بانوگشسپ نامه، ریاحی زمین، زهرا (1390) نشریۀ ادب پژوهی، (18) 5، صص 170-145.
• ابدع البدایع، گرکانی، شمس العلماء (1377) تبریز: احرار.
• بانوگشسپ، پهلوان بانو حماسه های ایران، کراچی، روح انگیز (1381) پژوهشنامۀ علوم انسانی، شمارۀ 33، صص 190-179.
• بانوگشسپ نامه (1393) به تصحیح روح انگیز کراچی، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• بیان، شمیسا، سیروس (1394) چاپ چهارم، تهران: میترا.
• حماسه در رمزوراز ملی، مختاری، محمد (1379) تهران: توس.
• حماسه سرایی در ایران، صفا، ذبیح الله (1390) چاپ پنجم، تهران: فردوس.
• دانشنامۀ مزدیسنا، واژه نامۀ توضیحی آیین زرتشت، اوشیدری، جهانگیر (1371) تهران: نشر مرکز.
• سبک شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود (1395) چاپ سوم، تهران: سخن.
• سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، بهار، محمدتقی (1381)تهران: زوار.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1395) چاپ هجدهم، تهران: آگه.
• قدرت بانوگشسپ و تیغ عشق، مزداپور، کتایون (1383) فصلنامۀ کتاب فرزان، شمارۀ 7، صص 89-61.
• کلیات سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس (1393) ویراست دوم، چاپ چهارم، تهران: میترا.
• متون منظوم پهلوانی (برگزیدۀ منظومه های پهلوانی پس از شاهنامه)، آیدنلو، سجاد (1388) تهران: سمت.
• مقایسۀ زبان حماسی و غنایی با تکیه بر خسرو و شیرین و اسکندرنامۀ نظامی، پارساپور، زهرا (1383) تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1393)، چاپ پانزدهم، تهران: آگه.
• نقد اسطوره ای و روانشناختی جایگاه زن در بانوگشسپ نامه، ستاری، رضا (1394)، نشریۀ زن در فرهنگ و هنر، (1) 7، صص 60-37.
• نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس (1393) ویراست سوم، چاپ پنجم، تهران: میترا.